نقب و نقدی به فمنیسم وطنی

پیش نوشت(!): آنچه در ادامه می آید، کامنتی است از اینجانب که ذیل این پست نوشتم. از آنجا که مباحث مطروحه، دست کم سرفصل های ذهنی من، پیرامون مساله ی فمنیسم است، بد ندیدم، آن را دوباره همینجا بیاورم. برای یافتن ارجاعاتی که در متن کامنتم به کامنت دیگران آوردم، به بخش نظرات پست پیش گفته، رجوع کنید.

1) این نبشته به عنوان ابراز عقاید شخصی، نوشته ی محترمی است، اما سخن فمنیستی جدی در آن مطرح نشده. چه دوستانی که با خلوص نیت(!)  از این نوشته و به زعم خودشان از فمنیسم دفاع کردند و چه دوستانی که منتقد آن شدند، باید از معنای دقیق فمنیسم و تاریخ آن اطلاعی داشته باشند و واژه ها را به عنوان برچسب های ایدئولوژیک به کار نبرند.

2) و باز پیرو بند پیشین باید بگویم، هر جا کسی از «زنانگی» و «محکومیت ظلم رفته بر زنان» داد سخن داد، و هر جا فاعل مایشا این ظلم، مردان معرفی شدند، نباید دست خوش هیجانات فمنیستی شد. «مساله ی زن بودن» به عنوان پروبلماتیک فمنیسم، عمقی فراتر از «دوگانه ی متافیزیکی» زن/مرد دارد و سبقه ای جدی تر از «اخلاقیات» فراجنسی و فردی. پیشتر هم در این بلاگ گفته بودم، جنسیت را  نه همچون مساله ای اخلاقی و زیستی، که میتوان به مثابه مساله ای سیاسی فهمید. تاجایی که این «خودآگاهی زنانه» بخواهد در حد شکواییه های زنانه و نالیدن از ستم تاریخی و اخلاق مردسالارانه باشد، و به «حقیقت سیاسی زنانه» بدل نشود، این خودآگاهی جز یک خودآگاهی کاذب و ایدئولوژیک نخواهد بود، خودآگاهی کاذبی که چون هر آگاهی کاذب دیگر، مناسبات چیزی را که نقد می کند، استوارتر می کند.
«حقیقت سیاسی زن»، مثل حقایق رئالیستی و زیست شناختی، مطابقت با واقع نیست؛ ساختن واقع است.

3) مساله اینجاست که یک زن مبارز که در قبال الگوهای انقیاد، مقاومت می‌کند، تا کجا «در عمل» چنین می کند و تا کجا، «در نظر -بخوانید بلاگ های فمنیستی-» چنین می کند. به تعبیر ژیژک، مبنای تعریف ایدئولوژی در جهان جدید این نیست که نمی دانند اما عمل می کنند؛ برعکس مبنای ایدئولوژی این است: می دانند اما عمل می کنند.
این که گفته می شود ما می‌دانیم برابری‌طلبی رؤیایی محال است، پس بیایید وانمود کنیم برابری‌طلبیم اما در خفا محدودیت‌های ناگزیر آن را بپذیریم...
آگاهی کاذب که تعریف ایدئولوژی است، آگاهی ذهنی کاذب نیست، آگاهی کاذب نهفته در عمل اوست. مصرف گرایی لجام گسیخته «خوب می داند» که کالا، ارزش بنیادی نیست، «اما چنان زندگی می کند که گویی چنین است».
بنابراین مساله ی نقد ایدئولوژی، صرفا نالیدن و نشان دادن تناقضات یک ایدئولوژی نیست، و در اینجا نشان دادن ستم های نگاه مردسالار و امثال آن؛ مساله ی نقد ایدئولوژی، تغییر پراتیک و مقاومت عملی است. با گرفتن فیگورهای فرزانه گی و دانایی، و نقد از بالا و بیرون، تنها دوگانه ی انتزاعی مرد/زن را بازتولید می کنیم و پتانسیل مبارزه را به تخدیر ایدئولوژیک بدل می کنیم.
و چه مثالی بارز تر از این، برای یک نقد از بیرون و بالا، که خود را در موضع تحت ستمی تاریخی بنشانیم و «دیگری بزرگ» را برجای ظالم و الگوی فتیشیستی -بت‌واره ی- ظالم.
برای یک فاشیست یهود ستیز، جملگی بدبختی ها زیر سر «آن دیگری»، یعنی یهودی است. به زعم او، یهودیان، کثیف، بی اخلاق، طمع کار، دروغگو، نامتمدن و پلید هستند و مستحق نابودی. برای چنین فتیشیسمی چاره، رد کردن این ویژگی ها نیست. مساله این نیست که به این فاشیست نشان دهیم یهودیان پاک، مهربان، راستگو و ... هستند -و اصلا چرا «باید» باشند؟- او حتا با دیدن نمونه های نقض فراوان، باز می گوید: «این هم از پلیدی و دو رویی آنان است، این که آموخته اند چگونه چهره ای حق به جانب بگیرند!». مساله این است، که به او نشان دهیم، الگوی فتیشیستی یک دشمن مطلق و دیگری بزرگ، ارتباطی با یک گروه متعین ندارد.
به تعبیر لکان، حتا مردانی که زنان شان به واقع به آنان خیانت می کنند و دروغ می گویند، اگر دچار بدبینی پارانوئیک باشند، باز باید تحت درمان قرار گیرند.
با این حساب اگر به مساله ی فمنیسم و جنبش جهانی زنان بازگردیم -که البته در این روزگار هیچ جنبش غیر جهانی سیاسی معنایی هم ندارد- روشن می شود که نالیدن از مردان و دامن زدن به دوگانه ی انتزاعی-فراتاریخی زن/مرد، چه سقوط تراژیکی را برای زنانی که ساده انگارانه می خواهند فمنیست باشند، رقم می زند. (که البته من در این نوشته ندیدم که ادعای مهم فمنیسم را مدعی شود، بلکه بیشتر «قطره ای زندگی زنانه» بدون ادعای فمنیسم بود)
تا حقیقت واقعا موجود زن بودن، به دست خود زنان تغییری نیابد و آنان نخواهند برای این تغییر، هزینه ای جدی بپردازند و کنش خود را فراتر از اخلاقیات و آرزوهای شخصی، به میدان تاریخ و سیاست نکشانند، کسی به آنان آزادی شان را هدیه نخواهد داد.
من به عنوان یک مرد، چه فهمی می توانم از آزادی زنانه ی شما زنان داشته باشم، هنگامی که کوچک ترین پراتیک جدی از سوی شما برای تعریف این آزادی ندیدم؟
و گیرم که بنا به فهم خودم -که به ناگزیر نمی توانم فراتر از آن باشم- بخواهم به شما آزادی بدهم، آیا این آزادی آغشته به نگاه مردسالارانه نمی شود؟
وقتی زنان برای خود غریبه اند و وقتی آگاهی انضمامی روشنی از زن بودن خود و آزادی خواهی شان ندارند، منِ مرد، هر چه بکنم، چه با نیت خیر و چه با نیت شوم و سواستفاده، باز هم بلاگ های زنانه -و نه فمنیستی- این حرف ها را مکرر خواهند کرد.
من از سخنان سوفیا و محمدرضا که از یک «فمنیسم مفروض» دفاع می کنند، بیمناک تر هستم تا کامنت های سیدعباس سید محمدی که صادقانه به عنوان یک مرد، نظرات خود را پیرامون رفتارهای اگزجره بیان می کند. چه اینکه دست کم در کامنت سیدعباس، خبری از ادعاهای آنچنانی درباره ی فمنیسم نیست، برعکس سوفیا و محمدرضا، خود را مدافع چیزی پنداشتند که اولا جز در انتزاع، وجودی نیافته و ثانیا وجود هم بیابد و اصلا وجود هم داشته باشد، ارتباطی به دفاعیه های ایشان ندارد، چون سید عباس ریشه ی فمنیسم را نمی زند و یا سلطه ی مردانه ای را اعمال نمی کند، اما دوستان چنان برخورد می کنند که پنداری او نمونه ی تمام عیار یک زن ستیز و مخالف بنیادین فمنیسم است (چیزی که اصلا در ادعاهای او نمی توان یافت، حتا نصیحت های دوستانه ای که او داشته، برای هر کس که در فضای امنیتی ایران زندگی می کند کاملا قابل درک است. گویا رفقای لیبرال دوست ما ایران زندگی نمی کنند و نمی دانند وقتی کسی به دوستش می گوید از این مطالب در بلاگت ننویس چه معنایی دارد!)
و اجازه دهید نکته ای را هم جهت رفع ابهام بیفزایم، وقتی میگویم در اینجا فمنیسمی وجود ندارد، به معنای انکار فعالان اتفاقا سیاسی زن و کسانی نیست که آشکارا هزینه می دهند و بر آگاهی زیستی-سیاسی زنانه اثر گذاشتند؛ مساله این است که اطلاق نام جنبش فمنیستی برای این چند تن، حرف بی ربطی است، چون جنبش به فرد اطلاق نمی شود!
اقداماتی نظیر بلاگ هایی با نام مستعار، و یا جنبش فیس بوکی نه به حجاب اجباری -که البته اثری در خیابان از آن نیست! و تنها در امن خانه ی فیس بوک و نام های مستعار است و بیشتر شبیه یک فشن شوی زنانه منهای روسری است تا یک اکت معنی دار سیاسی- و اقدام متهورانه چند هزار امضا و .. (!) نامشان در عرف علوم اجتماعی و سیاسی، جنبش نیست.
و باز این هم بیفزایم که وقتی می گویم این جنبش ها وجود هم بیابند و یا داشته باشند، ربطی به من و محمدرضا و ... ندارند، به این معنا نیست که فمنیسم فقط برای زنان است و بس! به هیچ وجه، مساله این است که تا وقتی زنان به عنوان عاملین اجتماعی اصلی، نتوانستند به جمع بندی برای فهم خودشان و آزادی شان برسند، مصادره ی یک مرد -ولو با نیت خیر- از فمنیسم ناموجود و یا در حال زایش، فقط وارد کردن ناخودآگاه نگاه مردانه و آگاهی مردانه است؛ پیش از آنکه آگاهی زنانه در صحنه ی تاریخ و سیاست، خود را به رسمیت نشناسد، به رسمیت شناختن آن به دست هر مردی، اقدامی مشکوک است. چنانکه تا کنون هم شعار وطنی فمنیسم مرد و زن نمی شناسد، به حد کافی فمنیسم ایرانی را مردمحورانه بار آورده و هستی شناسی و آگاهی تاریخی زنانه ی آن را کمرنگ کرده (خوب است قیاسی بکنیدشان با جنبش های مشابه اروپایی تا معنای سخنم روشن شود).
با این حساب چه بگوییم جنبش زنانه وجود ندارد، و چه بگوییم وجود دارد و به بلوغ سیاسی و تاریخی نرسیده، در هر دو حالت، حمایت «مردانه» از آن، نقض غرضی بیش نیست.
فمنیسم ایرانی باید یاد بگیرد هم خودش و هم مرد ایرانی را بشناسد. به تعبیر هگل، حقیقت کل است، و بنابراین نمی توان با دیدی جزیی و حذفی ره به سویی برد. این ایدئولوژی است که میخواهد «کل» را کنار بگذارد و به شیوه ای حذفی، حقیقت را بفهمد. از این جهت، جنبش فمنیستی -اگر پا بگیرد- میتواند برای همه، اثر گذار و معنی دار باشد و وضع مردان را هم ایدئولوژی زدایی و روشن کند.